Cursisten roepen in mijn schrijftrainingen al snel: Alle tekst moet korter bij ons. En vaak kan dat. Ik kom met twee voorbeelden om te illustreren hoe het korter kan.

Voorbeeld 1. De aanleiding kan korter.

Allereerst wil ik het hebben over een bepaalde alinea. De alinea in een tekst die aanleiding heet, is vaak te lang. Daar zit een psychologie achter van de schrijver. Het komt namelijk doordat de schrijver veel kennis heeft van de aanleiding: hij of zij weet er alles van en wil die kennis graag delen met de lezer.

Maarrrr.. Het is voor je lezer vaak onnodig. Kent de lezer precies de achtergrond van de tekst? Dan kan de schrijver al die alinea’s met de aanleiding schrappen. Of hij of zij zet die alinea’s in de bijlage, als schrappen lastig is.

Tip 1: denk aan je lezer en korter schrijven is makkelijker.

Voorbeeld 2. Korter en bondiger schrijven met woorden en zinnen: lukt het jou ook?

Ook woorden en zinnen kunnen vaak korter en bondiger. Ik denk weleens dat sommigen een hobby hebben die taal en vooral veel omhaal heet. En dat zijn dan vaak schrijvers binnen grote organisaties. Hieronder zie je een lijst met langdradige constructies. Ernaast vind je direct de vertaling.

Bovenstaande constructies kan ik je nog vergeven, als je het zo geleerd hebt. Het is de taal die vroeger schrijftaal was en die nu achterhaald is. Omslachtige constructies. Maar dan heb ik nog een paar constructies voor je. Deze noem je werkwoordelijke uitdrukkingen en ze kunnen altijd korter. Op het moment dat ik deze constructies lees, komt de Rotterdammer in mij in opstand. Kijk zelf maar.

Why? denkt mijn interne Rotterdammer – hij is jong en denkt in het Engels. Mijn oudere Rotterdammer denkt: Waarom zou je het opschrijven zoals in de linker kolom? Het antwoord is natuurlijk: deze constructies kunnen korter, graag zelfs. En ik geef mijn interne Rotterdammers gelijk.

Tip 2: sla bovenstaande lijstjes op en gebruik ze. Hoe korter, hoe beter.

Soms kan je tekst NIET korter en bondiger. Dat is als je lezer uitleg nodig heeft

Maar er zijn ook momenten waarop het NIET korter of bondiger kan. En dat is het geval als jij een kader schetst voor je lezer. Jij als schrijver weet zoveel van je onderwerp dat je het kader zeer goed kent. Je kent het kader zelfs beter dan je broekzak, want je bent bevlogen in je vak. Je bent zo enthousiast dat je misschien wel vergeet om dat kader te schetsen. Je duikt direct in de details. Lastig voor de lezer.

Ik zal een voorbeeld geven vanuit mijn eigen vak als schrijftrainer. Ik ben enthousiast, ken het kader beter dan mijn broekzak en duik daarom direct in de details. Die details die voor mij belangrijk zijn. Kijk maar naar het eerste voorbeeld, zonder extra uitleg. Je zult hard je best moeten doen om dit te begrijpen. (Je kunt ook cheaten en alvast naar beneden gaan, naar het volgende tekstblok.)

Een ontbrekend kader – begrijp jij deze tekst, lezer?

Signaalwoorden gebruiken voor je tekst? Ja natuurlijk is dat een goed idee. Al in 2003 werd daar onderzoek naar gedaan aan mijn eigen universiteit. De hypothese was eerst dat de lezer lui zou kunnen worden zonder signaalwoorden. Maar die hypothese werd al snel verworpen.

Onderzoek oner VMBO-leerlingen wijst uit dat ze baat hebben bij signaalwoorden. Door die woorden snappen ze een tekst sneller, kunnen ze vlot verbanden leggen. En dat is wat je wilt. Ik pleit dus VOOR het gebruik van zoveel mogelijk signaalwoorden.

Deze tekst is mét kader, extra uitleg. Begrijp je het nu?

Signaalwoorden, ken jij deze woorden en weet je wat ze doen? Ze zijn het cement binnen een alinea. Het zijn woorden als: bijvoorbeeld, zoals, maar, ten eerste, ten tweede, hierdoor, tot slot. Ze geven de functie aan van het zinnetje erna, zie je dat? Daardoor weten we meteen hoe we de zin erna kunnen verbinden met de rest van de tekst. Ze zijn onmisbaar, blijkt uit onderzoek.

 

Signaalwoorden gebruiken voor je tekst? Ja natuurlijk is dat een goed idee. Al in 2003 werd daar onderzoek naar gedaan aan mijn eigen universiteit. De hypothese was eerst dat de lezer lui zou kunnen worden zonder signaalwoorden. Maar die hypothese werd al snel verworpen.

Onderzoek onder VMBO-leerlingen wijst uit dat ze baat hebben bij signaalwoorden. Door die woorden snappen ze een tekst sneller, kunnen ze vlot verbanden leggen. En dat is wat je wilt. Ik pleit dus VOOR het gebruik van zoveel mogelijk signaalwoorden.

Waarom het NIET korter en bondiger kan – wat hebben we nodig?

Begrijp jij de eerste tekst? Ik vermoed van niet. Ik vind het bijzonder als je weet wat signaalwoorden zijn. Maar de kans is groot dat je die kennis niet hebt. En dat is ook logisch.

Bij bovenstaande tekst is het dus onzin als je kiest voor de korte variant. Dan wordt alles nog onduidelijker. De lezer die leek is op het gebied van taal, heeft juist meer uitleg nodig. Overigens geldt dit ook voor mensen die minder goed het Nederlands beheersen. Die moet je juist MEER stof aanbieden en NIET versimpelen, wat de neiging is van veel mensen.

Sterker nog: ook voor degenen die er wel veel van weten, is dat kader fijn. Het is net als met een nieuwsbericht: een kader zet je in de realiteit. Zie de eerste zin. Het is oorlog in Syrië. Bij beschietingen in Aleppo..

Tip 3: weet voor wie je schrijft en wanneer je een kader moet schetsen.

Mét kader is de tekst NIET kort en bondig, maar wel begrijpelijk

Dat kader heb je nodig, je ziet het zelf. Als schrijver kun je GEEN concessies doen aan de lengte van de tekst en je gebruikt dus MEER woorden. Dit ontbrekende kader is de valkuil van de expert en hier heb ik een (e-)boek over geschreven. Het is de valkuil van vakidioten. Wil je op de hoogte blijven? Meld je dan aan voor updates voor vakidioten.

Je kunt ook meer lezen over structuurwoorden en welke woorden online sneller aangeklikt worden.

Met dank aan mijn cursisten van de cursus adviesrapporten schrijven van Schouten & Nelissen – sinds 2023 SUAS – in oktober in Utrecht, waar twee cursisten mij op dit spoor zetten van dit blog. Het sluimerde al jaren, maar ze waren zo inspirerend dat het er ook echt van kwam!